“พระเจ้าอยู่หัวเป็นน้ำ ฉันจะเป็นป่า ป่าที่ถวายความจงรักภักดีต่อน้ำ พระเจ้าอยู่หัวสร้างอ่างเก็บน้ำ ฉันจะสร้างป่า”
พระราชดำรัส สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง พระราชทานแก่ราษฎรบ้านถ้ำติ้ว อ.ส่องดาว จ.สกลนคร เมื่อวันที่ 20 ธันวาคม พ.ศ. 2525
พระราชดำรัสอันสะท้อนพระราชปณิธานสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่ทรงมีพระราชประสงค์ทั้งการดูแลผืนป่า ธรรมชาติ ไปจนถึงความยากไร้และการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของราษฎร
นำมาซึ่งพระราชเสาวณีย์ให้จัดตั้งโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริที่กระจายการพัฒนาไปในหลากหลายพื้นที่ของประเทศไทย เพื่อช่วยแก้ไขทั้งปัญหาดินเสื่อมโทรม การดูแลป่า ขจัดความแห้งแล้งตามธรรมชาติ และความยากไร้ เพื่อให้พสกนิกรชาวไทยมีคุณภาพชีวิตดีขึ้น มีอาชีพ พึ่งพาตนเองได้ สามารถอยู่ร่วมกับป่าได้อย่างยั่งยืน ภายใต้การเกื้อกูลซึ่งกันและกัน
– โครงการป่ารักน้ำ : คืนความชุ่มชื้นสู่ผืนดิน
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงตระหนักถึงปัญหาความเสื่อมโทรมของป่าไม้ สาเหตุของความแห้งแล้ง และดินเสื่อมสภาพ อันเป็นปัจจัยสำคัญในการประกอบอาชีพของราษฎรในชนบท และทรงเห็นความเหนื่อยยากของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรที่ทรงอุทิศพระองค์ในการแก้ไขปัญหาดิน และจัดหาแหล่งน้ำให้ราษฎรในท้องถิ่นห่างไกลและทุรกันดารมาเป็นเวลานาน
โดยเฉพาะอย่างยิ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือซึ่งหลายพื้นที่มีปัญหาดินเค็ม และหลายพื้นที่เต็มไปด้วยฝุ่นทราย และถูกทิ้งร้างไว้นับสิบไร่ โดยไม่มีพืชพรรณเติบโตขึ้นได้ ประกอบกับความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ของราษฎร ที่ตัดไม้ใหญ่ที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจ เช่น ไม้แดง และไม้ประดู่เป็นจำนวนมาก หากไม่แก้ไขอาจทำให้พื้นที่กลายเป็นทะเลทรายได้ในอนาคต
พระองค์จึงมีพระราชดำริฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติโดยอาศัยความร่วมมือของประชาชน ด้วยทรงตระหนักว่าการรักษาป่าไม้ไว้ให้ได้นั้น จำเป็นต้องสร้างความรู้สึกรักและหวงแหนต้นไม้ให้เกิดแก่ประชาชนเสียก่อน โดยให้ประชาชนรักป่าเหมือนเป็นสมบัติของตนเอง ‘โครงการป่ารักน้ำ’ จึงถือกำเนิดขึ้นเมื่อวันที่ 20 ธันวาคม 2525ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นแห่งแรก ณ บ้านถ้ำติ้ว อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร
‘โครงการป่ารักน้ำ’ จึงเป็นพระราชปณิธานอันแน่วแน่ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่จะบรรเทาวิกฤติการขาดแคลนน้ำอย่างรุนแรง พระองค์ทรงตรัสว่า ‘ขาดน้ำ ทุกชีวิตสิ้นสุดทันที’ การรักษาแหล่งน้ำไว้เป็นที่พึ่งพาอาศัยของมวลสัตว์โลกทั้งหลายนั้นน่าจะเป็นสิ่งที่สำคัญที่สุด น้ำ นอกจากจะมีประโยชน์ในการอุปโภคและบริโภคกับคนแล้ว ยังมีประโยชน์กับระบบนิเวศสิ่งแวดล้อมและสัตว์ป่าทุกชนิด เพราะเป็นการฟื้นฟูสภาพของป่าที่เสื่อมโทรมบริเวณของต้นน้ำลำธาร ให้กลับสภาพเป็นพื้นที่ดูดซับน้ำได้เหมือนเดิม ซึ่งการอนุรักษ์ป่าไม้และสัตว์ป่า จะทำให้พื้นที่บริเวณป่าชุ่มชื้น อุดมด้วยต้นไม้น้อยใหญ่ เป็นการรักษาป่าและต้นน้ำลำธาร ของพื้นที่ป่าและบริเวณใกล้เคียงได้เป็นอย่างดียิ่ง
– โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ : ส่งเสริมให้คนอยู่ร่วมกับป่า
อีกหนึ่งพระมหากรุณาธิคุณที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงทำเพื่อผืนแผ่นดินไทยและพสกนิกรชาวไทย เพื่อรักษาป่าไม้และแหล่งต้นน้ำลำธารให้อุดมสมบูรณ์ และมีพระราชประสงค์ให้คนกับป่าอยู่ร่วมกัน พึ่งพาอาศัยเกื้อกูลกัน และสร้างความเจริญงอกงามให้แก่กันและกัน โดยเฉพาะผู้คนและชุมชนที่อาศัยอยู่โดยรอบพื้นที่ป่าไม้
จากการที่ทรงมีพระราชดำริให้จัดตั้งโครงการ ‘บ้านเล็กในป่าใหญ่’ ทั้งในภาคเหนือ ภาคอีสาน รวมทั้งในทุกภูมิภาค เพื่อให้ราษฎรผู้ยากไร้ในพื้นที่ชนบทได้มีที่อยู่ที่ทำกินเป็นหลักแหล่ง โดยมอบที่อยู่อาศัยและพื้นที่ทำกินบริเวณโดยรอบป่าสงวนแห่งชาติพร้อมมอบหน้าที่ให้ชาวบ้านในโครงการร่วมดูแลและอนุรักษ์ฟื้นฟูพื้นที่ป่าบริเวณใกล้เคียง เพื่อเป็นกำลังสำคัญร่วมกับเจ้าหน้าที่ในการช่วยอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าไม้ แหล่งต้นน้ำให้มีความอุดมสมบูรณ์ รวมทั้งสัตว์ป่านานาชนิด พร้อมสนับสนุนอาชีพเสริมให้กับประชาชน เพื่อให้มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น มีรายได้เพียงพอ ต่อการเลี้ยงครอบครัว ช่วยแก้ปัญกาการบุกรุกทำลายป่าไม้ และหันมาช่วยดูแลรักษาป่าไม้ ให้มีสภาพสมบูรณ์ดังเดิม
โครงการ ‘บ้านเล็กในป่าใหญ่’ จากพระอัจฉริยภาพและพระราชปณิธานอันแรงกล้าในการทรงงานด้านการอนุรักษ์ป่าและแหล่งต้นน้ำ เพื่อสนับสนุนการทรงงานของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ที่ทรงให้ความสำคัญกับการพัฒนาแหล่งน้ำ เพื่อให้ประชาชนชาวไทยมีน้ำเพียงพอต่อการดำรงชีพ และการเกษตร เพื่อมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น โดยจัดตั้งโครงการแรกขึ้นที่ บ้านห้วยไม้หก อ. อมก๋อย จ.เชียงใหม่ พ.ศ. 2534 ก่อนจะต่อยอดออกไปอีกในหลายพื้นที่ ส่งผลให้ราษฎรมีที่อยู่ที่ทำกินเป็นหลักแหล่ง มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น มีอาชีพพึ่งพาตนเองได้ และสามารถอยู่กับป่าได้ โดยไม่ต้องทำลาย หรือบุกรุกป่า และยังมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้อย่างยั่งยืน
